Espekulasaun informasaun ne’ebé la’o, kona ba razaun ne’ebé halo kona ba negosiasaun ho PLP no FRETILIN, maibé kotu iha dalan klaran.
Prezidenti PLP ne’e mós dehan, agora dadauk Governu minoria, no iha konstituisaun mós lahaten dehan, opozisaun mak tenki salva Governu.
“Iha konstituisaun lahateten dehan, atu salva Governu tenki iha sentidu Estadu, partidu opozisaun sira agora no ba oin, ami sei atua dentru limite konstituisaun hateten, no konstituisaun la’os ha’u mak halo, maibé FRETILIN mak halo, entaun sira hatene liu regras no sistema, agora ami uza ida ne’e para joga,” dehan Taur Matan Ruak ba jornalista sira iha nia rezidensia Metiaut Dili, Kuarta (11/10), bainhira hala’o enkontru hamutuk ho jornalista sira hotu.
Nia hatutan, liafuan ida salva Governu ne’e, atu halo populasaun sira lahatene ne’e, bele rona, maibé razaun la’os mak ida ne’e, opozisaun tenki atua bazeia ba konstituisaun.
Taur Matan Ruak dehan, Prezidenti Repúblika fó ona responsabilidade ba sira, entaun agora ba oin sira tenki hatudu fali ba Prezidenti Repúblika katak, sira bele duni.
“Opozisaun la’os obrigadu, laiha obrigadu tanba opozisaun hateten klaru ona, iha artigu 106 ita tenki la’o tuir. Ha’u nia orientasaun ba ha’u nia partidu PLP iha Parlamentu ida de’it, halo buat hotu ne’ebé konstituisaun haruka, no labele halo buat ne’ebé konstituisaun laharuka,” katak Taur.
Eis Xefi Estadu ne’e mós lakohi atu hateten katak, programa Governu nian sei la pasa iha Parlamentu Nasionál, tanba programa ne’e seidauk deskuti.
“Balu dehan ami mak hakarak fatin, no espekulasaun ne’e barak los. Entaun ohin ha’u hakarak aproveita oportunidade atu esklarese oit uan kona ba problema ida ne’e. pergunta ne’ebé mak ita halo, negosiasaun ne’e la’o oinsa, no se mak sai uluk husi negosiasaun ne’e,” afirma Taur Matan Ruak.
Eis Prezidenti Repúblika ne’e afirma, rezultadu eleisaun parlamentar, laiha partidu ida mak manan maioria absoluta. Entaun partidu primeiru vensedor eleisaun FRETILIN, fó konvite ba partidu hirak ne’e atu halo negosiasaun ba formasaun Governu.
“Maske depois eleisaun, ami hateten katak, ami hakarak ba opozisaun, tanba ami prefere liu ba opozisaun, maibé ami mós hatene para FRETILIN bele la’o tuir, no ami mós hatene katak, nia bele ba CNRT, mai PLP no dalan seluk mak PD ho KHUNTO,” afirma Taur Matan Ruak.
Entaun iha momentu ne’eba, PLP enkontru ho FRETILIN hodi ko’alia kona ba koligasaun iha loron 15 Agostu, no iha media nia oin, Taur Matan Ruak rasik hateten, PLP pronto koliga ho FRETILIN.
“Kuandu ami anunsia ida ne’e, ami nia partidu mós prepara-an atu negosia ho FRETILIN. Ami haree orientasaun saida mak orienta, bainhira ami ko’alia, pontu saida mak importante ami ko’alia ho sira, no durante negosiasaun ne’e, prontu kritikus ne’ebé halo akordu ne’e lahetan solusaun mak saida,” relata Taur Matan Ruak.
Nia afirma, iha negosiasaun ne’e, PLP hakarak tratamentu ne’e hanesan, FRETILIN labele hateten dehan, sira mak kadeira barak liu, PLP ki’ik, tanba FRETILIN mak presiza PLP, la’os PLP mak presiza FRETILIN.
“Ami hakarak solusaun ida win-win solution katak, solusaun ida FRETILIN mós manan, ami mós manan. Modalidade ba Governasaun, FRETILIN ko’alia tolu dala ida hanesan, koligasaun, inkluzaun no insidensia Parlamentar, maibé ami hakarak diskuti de’it mak koligasaun,” katak Taur.
Taur esklarese, agora FRETILIN mai PLP ko’alia koligasaun, ba KHUNTO ko’alia koligasaun, ba PD ko’alia inkluzaun no ba CNRT ko’alia insidensia Parlamentar.
“Entaun ida ne’e pontu ida ne’ebé ha’u bolu dehan, pontu risku. Entaun iha negosiasaun nia laran, ha’u husu, Sr. Mari ita bo’ot hakarak los saida?, tanba mai ami dehan koligasaun, ba PD ko’alia inkluzaun, ba CNRTinsidensia parlamentar. Tanba saida mak ha’u husu ida ne’e, tanba sira bele so’e ami, nia ba CNRT de’it, partidu hira ne’e la serve ona.
Tanba ne’e, Taur Matan Ruak dehan, PLP iha prinsipiu, kuandu koligasaun, entaun diskuti koligasaun, kuandu insidensia Parlamentar, tenki ko’alia ida.
“Tanba ne’e mak ami husu, FRETILIN mai ne’e ho intensaun diak ka la’e, hakarak duni hetan solusaun ka, mai aproveita de’it. Kona ba polítika no programa, FRETILIN fó dokumentu ida mai hodi sai hanesan baze para ami haree. Entaun ami nia ekipa teknika sira diskuti ho sira para haree, no iha pontu ida kona ba modalidade Governasaun mak ami la konsege hetan konsensu, tanba sir a hakarak ko’alia buat tolu ne’e hotu,” relata Taur Matan Ruak.
Entaun, Taur Matan Ruak esplika, iha momentu ne’aba Parlamentu Nasionál tenki hamrik ona, entaun mantein nia pozisaun.
“Ha’u hateten ba Sr. Mari Alkatiri dehan, PLP sei la ajuda FRETILIN atu hetan poder tolu ne’e dala ida. Prezidenti Repúblika uluk kandidatu FRETILIN no Prezidenti FRETILIN, maibé agora sai ona Prezidenti ba povu tomak, Primeiru Ministru FRETILIN nian, Prezidenti FRETILIN nian nian, ami labele apoia, no ha’u hateten dehan, ida ne’e ami la apoiu, no ami husu para Prezidenti Parlamentu fó ba partidu seluk,” katak Taur Matan Ruak.
Maibé iha momentu ne’eba, Alkatiri hateten ba Taur Matan Ruak katak, karik kaniddatu Prezidenti PN mak mai husi PLP, FRETILIN nia deputadu balu bele la vota ba kandidatu ne’e.
“Entaun maske ami seidauk diskuti klean, maibé iha momentu ne’eba ami dehan, partidu ida istóriku no partidu ida iha disiplina maka’as, halo nusa mak dehan fali labele vota ba ita, kuandu nia presiza ita nia votu entaun ida ne’e ami haree katak, buat ruma lalos iha ne’e. Entaun tanba ami levanta pontu rua ne’e atu diskuti, iha loron 2 fulan Setemru, sira sai ba fali PD,” relata Alkatiri.
Taur dehan, ho PD sira hetan akordu ida hodi asina, inklui mós KHUNTO, no sira husik hela PLP iha kotuk. Iha momentu ne’eba bainhira jornalista husu ba Mari Alkatiri, nia hateten katak, husu fali ba PLP, ida ne’e lalos, tanba FRETILIN mak sai husi negosiasaun ne’e.
“Ha’u halo negosiasaun barak, ho Indonesia mós ha’u halo, entaun ha’u hatene saida mak ha’u halo. Maibé sira halo inisiativa husik ami, hodi ba fali PD ho KUNTO, hetan ona maioria, la presiza ona PLP, entaun ami mós sai. Maibé problema mosu fali bainhira KHUNTO mós dada an, entaun sira komesa dehan fali ami mak sala,” katak Taur.
Taur haktuir, fó sala ba PLP ne’e lalos, tanba negosiasaun seidauk hetan solusaun, FRETILIN haksoit fali ba partidu seluk, hodi haluha tiha PLP, entaun PLP mós laiha ona tempu atu halo fali diskusaun kona ba ida ne’e.
“Agora KHUNTO sai, sira hakarak mai fali, ha’u dehan la’e, ami laiha ona tempu atu lakon tempu, tanba ha’u ba atu beabiliza Governu FRETILIN nian, la’os ami mak forma Governu, maibé to’o ikus imi ba fali partidu ida mamar ne’e, ida ne’ebé to’os imi ses tiha,” afirma Taur.
Tanba ne’e Taur Matan Ruak dehan, negosiasaun ba formasaun VII Governu ne’e, kotu tanba FRETILIN mak dada an, tanba la hetan konsensu ba modelu Governasaun, no Prezidenti Parlamentu Nasionál, tanba PLP la konkorda atu FRETILIN okupa hotu orgaun tolu ne’e.
“Pergunta ne’ebé hatete dehan, sei iha posibilidade para ami atu negosia tan, ida ne’e laiha ona, ami opozisaun nafatin,” dehan Taur Matan Ruak.
*gmntv.tl
No comments:
Post a Comment